با گسترش ابزارهای الکترونیکی و رشد روزافزون فناوری ها شاهد تغییر ماهیت برخی وقایع حقوقی هستیم.اگر در گذشته جرم و راه های اثبات جرم آن از مسیرهای مشخص و ساده ای رخ می داد اما امروزه به دلیل تنوع فناوری ها شاهد تغییر عناصر تشکیل دهنده جرم و راه های اثبات آن هستیم.«اسکرین شات» یکی از ابزار هایی که امروزه به صورت گسترده مورد استفاده افراد بزه دیده و بزه کار قرار می گیرد.

 اگر این روزها سری به محاکم مختلف قضایی زده باشید شاهد این هستید که در پرونده های زیادی از «اسکرین شات» نامبرده شده است. از پرونده های اختلافات خانوادگی گرفته تا پرونده های بزرگ کلاهبرداری که از طریق شبکه های اجتماعی و در بستر فضای مجازی رخ داده است.

تا سال ۱۳۸۲ به دلیل محدود بودن فعالیت در فضای مجازی قانون‌گذار کمتر به موضوع جرائم در فضای مجازی پرداخته بود و ادله الکترونیکی برای اثبات دعوی به‌نوعی مورد کم‌توجهی واقع‌شده بود؛ اما از سال ۱۳۸۲ به بعد با تصویب قانون تجارت الکترونیک، ادله الکترونیکی به‌عنوان ادله اثبات دعوی موردتوجه قرار گرفت. بااین‌حال با تصویب قانون جرائم رایانه‌ای، قانون‌گذار به‌صورت صریح به موضوع جرم در فضای مجازی پرداخته است.

زمانی که فردی توسط پیامک در موبایل و یا شبکه‌های اجتماعی تلگرام، وایبر، واتساپ و ... در رابطه با ارعاب، ایجاد هراس، آبروریزی و اخاذی مالی و گاهی بهانه‌ای برای اجبار به کام‌جویی‌های غیراخلاقی توسط فرد دیگری تهدید می‌شودکه از صحبت‌های او اسکرین شات (عکس از صفحه موبایل و ...) دارد و از وی اخاذی می‌کند یا بلعکس فردی با جملاتی در این فضا تهدید جانی می‌شود، قانون‌گذار امکان شکایت در این خصوص را فراهم کرده است.
 

متن پیام‌های فضای مجازی قابل استناد هستند؟

برخلاف تصوری که برخی از مردم دارند که متن گفتگو در شبکه‌های اجتماعی را جزو دلایل قابل استناد به‌شمار نمی‌آورند، قانون، «ادله الکترونیک» را به رسمیت شناخته است؛ بنابراین اگر کسی شما را در این شبکه ها مورد سوء استفاده قرار داده و جرمی واقع شده باشد باید بدانید تمام این محتوا‌ها در دادگاه به‌عنوان دلیل از شما و برعلیه شخص تهدیدکننده پذیرفته خواهند شد.

دادگاه، با مکانیسم مشخصی که توسط کارشناسان حوزه فناوری اجرا خواهد شد، صحت مدارک شما را بررسی کرده و در صورت تائید، ملاک و مبنای صدور حکم قرار خواهد گرفت.

در این مورد ماده ۱۲ قانون تجارت الکترونیکی چنین می‌گوید: «اسناد و ادله اثبات دعوی ممکن است به‌صورت «داده‌پیام» بوده و در‌هیچ محکمه یا اداره دولتی نمی‌توان بر اساس قواعد ادله موجود، ارزش اثباتی «داده‌پیام»‌را صرفاً به دلیل شکل و قالب آن رد کرد.».

اما مهم‌ترین نکته در این مورد این است که پذیرش ادله الکترونیکی از سوی دادگاه با روش‌های قانونی و توسط کارشناسان خبره در حوزه فضای مجازی (تائید کارشناسان پلیس فضای مجازی) موردپذیرش قرار می‌گیرد وگرنه ممکن است دادگاه آن دلایل را از فرد نپذیرد.

پلیس فتا را فراموش نکنید!

«اسکرین‌شات» یا همان تصویرِ برداشته‌شده از صفحه‌ی گوشی تلفن همراه، یکی از ادلّه‌ی اثباتی پرچالش است که پرسش‌های بسیاری در خصوص آن مطرح می‌شود. فرض کنید که شخصی در پیام‌رسان تلگرام، پیام‌های تهدیدآمیز یا توهین‌آمیز ارسال نموده است. آیا شما می‌توانید در شکوائیه خود به اسکرین‌شات این پیام‌ها استناد کنید؟ اگر طرف مقابل شما حساب کاربری خود را پاک کرده باشد یا این‌که پیام‌ها را هم برای خود و هم برای شما پاک کرده باشد، چطور؟

دکتر فضلعلی مستشار دادگاه تجدیدنظر معتقد است برای یافتن پاسخ پرسش‌های مطرح‌شده، ناگزیر از رجوع به قانون هستیم.وی در پاسخ به این سوالات می گوید:« ماده‌ی ۶۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری، صورت الکترونیکی یا محتوای الکترونیکی را به‌شرط رعایت سازوکارهای امنیتی، همانند سند و نوشته‌ی مکتوب قابل استناد دانسته و در تبصره ۱ مقرّر کرده است که هیچ‌گاه نمی‌توان صرفاً به‌لحاظ شکل یا نحوه‌ی تبادل اطلاعات الکترونیکی، از اعتباربخشیدن به محتوا و آثار قانونی آن خودداری نمود. ماده‌ی ۶۸۵ این قانون نیز تصریح کرده است که اگر داده‎های رایانه‌ای توسط طرف دعوا یا شخص ثالثی که از دعوا آگاهی ندارد، ایجاد یا پردازش یا ذخیره یا منتقل شود و سامانه‌ی رایانه‎ای یا مخابراتی مربوط به‌نحوی درست عمل کند که به صحت و تمامیت، اعتبار و انکارناپذیری داده‎ها خدشه وارد نشود، قابل استناد است.

بنابراین، در صورتی که مرجع قابل اعتمادی مانند پلیس فتا اصالت اسکرین‌شات ارائه‌شده از سوی اصحاب دعوا را تأیید کند یا به طریق دیگری، اصالت و ساختگی‌نبودن اسکرین‌شاتِ مورد استناد برای قاضی احراز شود، می‌تواند بر مبنای آن قضاوت کند. امّا اگر درباره‌ی اصالت اسکرین‌شات تردید جدّی وجود داشته باشد و احتمال برود که از طریق نرم‌افزارهایی مانند فتوشاپ ساخته شده است، دیگر قابلیت استناد نخواهد داشت».