عقد صلح، یکی از انواع عقود و قراردادهایی است که در قانون مدنی، به احکام مربوط به آن پرداخته شده است.

بر اساس قانون مدنی، عقد صلح می تواند به دو صورت انجام شود؛ به این معنا که یا عقد صلح، در مقام انجام یک معامله، منعقد شده یا اینکه به منظور خاتمه دادن به اختلافات میان افراد یا جلوگیری از ایجاد اختلاف به کار می رود. همچنین قرارداد صلح می تواند به صورت رقبی یا به شکل عمری منعقد شود.

منظور از سند صلح عمری، نوشته ای است که در آن، عقد صلح عمری و شرایط طرفین در خصوص آن، از جمله حق فسخ قرارداد صلح عمری و مواردی از این قبیل، درج می شود. البته سند صلح عمری می تواند به دو صورت نوشته شود. در حالت اول، سند صلح عمری یک سند عادی است که به موجب آن طرفین اقدام به مکتوب کردن شرایط خود در یک برگه معمولی کرده و ذیل آن را امضا می کنند. اما در حالت دوم، طرفین به تنظیم یک سند عادی اکتفا نکرده و برای تنظیم قرارداد به صورت رسمی، به دفاتر اسناد رسمی مراجعه و صلح عمری محضری یا رسمی تنظیم می کنند.

بررسی حقوقی انتقال سند در صلح عمری
در ماده 752 قانون مدنی، عقد صلح، تعریف و شرایط آن بیان شده است که بر اساس آن، قرارداد صلح می تواند در مقام انجام معاملات مد نظر طرفین، منعقد شود یا اینکه برای رفع تنازع موجود یا جلوگیری از ایجاد آن در آینده، مورد استفاده قرار گیرد. به همین دلیل، قرارداد صلح، کاربرد وسیعی در مقام انجام معامله و انتقال اموال به اشخاص دیگر دارد.

بر اساس قانون، در یک تقسیم بندی، قرارداد صلح را می توان به دو نوع صلح رقبی و صلح عمری تقسیم بندی کرد. بر این اساس، صلح رقبی، قراردادی است که شخص صلح کننده حق بهره برداری از اموال خود را، برای مدت زمانی مشخص، به دیگری منتقل می کند. اما در قرارداد صلح عمری، شخص می تواند حق بهره برداری از منافع مال را به خود اختصاص داده، ولی مالکیت آن را به دیگری، انتقال بدهد.

به عبارت دیگر، صلح عمری به قراردادی گفته می شود که در آن، شخص اقدام به انتقال مالکیت اموال خود به دیگری کرده و در عین حال، حق استفاده از منافع آن را تا پایان مدت حیات، برای خود نگه می دارد. مثلا، در صلح عمری برای فرزند، پدر می تواند به جای اینکه ملک خود را به نفع فرزند، وصیت کرده یا آن را در قالب عقد بیع، به وی منتقل کند، با تنظیم صلح نامه، آن را به فرزند منتقل کند، ولی تا پایان حیات، خود از منافع آن استفاده کرده و مثلا در آن ملک، سکونت داشته باشد.اما سوال مهمی که در خصوص صلح عمری وجود دارد، این است که آیا در صلح عمری سند منتقل می شود؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت که اصولا زمانی که قرارداد صلح عمری به صورت صحیح انجام شود، مالکیت عین صلح شده، به صلح گیرنده یا متصالح منتقل می شود و انتقال مالکیت به صلح گیرنده، رخ می دهد. به همین دلیل، می توان گفت که از زمان انعقاد قرارداد صلح عمری در محضر، انتقال سند در صلح عمری نیز صورت می گیرد.به عبارت دیگر، صلح عمری منجر به انتقال سند به نفع متصالح می شود و او، مالک جدید مال صلح شده، محسوب می شود و می تواند حقوق مالکانه خود را در آن اعمال کند؛ منوط به اینکه، حقوق صلح کننده را رعایت کرده و مانع استفاده وی از مال صلح شده، نشود.

شرایط انتقال سند در صلح عمری
اگر طرفین قصد داشته باشند که پس از انعقاد قرارداد صلح عمری، سند را انتقال دهند و به عبارت دیگر، سند ملکی جدیدی برای صلح گیرنده دریافت کنند، باید به صورت محضری، اقدام به انعقاد قرارداد صلح عمری کنند.در این خصوص، باید این توضیح را افزود که اصولا تنظیم صلح نامه می تواند به دو شکل باشد. در شکل اول، طرفین قرارداد صلح، با تنظیم یک صلح نامه دستی، اقدام به انعقاد موضوع صلح کرده و شرایط مورد نظر خود را بر روی یک برگه عادی تنظیم می کنند. با این حال، از آن جهت که صلح عمری، منجر به انتقال مالکیت به دیگری شده و ممکن است در خصوص این موضوع، بعدها اختلافاتی ایجاد شود، بسیاری از افراد، ترجیح می دهند به صورت رسمی، قرارداد صلح عمری تنظیم کنند.تنظیم صلح نامه محضری، به این صورت است که افراد با مراجعه به دفترخانه اسناد رسمی و ارائه مدارک لازم برای انتقال سند در صلح عمری، یک صلح نامه به صورت رسمی تنظیم و شرایط خود را در آن، مشخص می کنند. در صورت تنظیم صلح نامه محضری، اختلاف در خصوص قرارداد صلح عمری، به حداقل ممکن می رسد و همچنین سند ملک به نام دیگری، انتقال پیدا می کند.

به همین دلیل باید گفت که انتقال سند در صلح عمری، منوط به تنظیم صلح نامه محضری است. لذا در صورت تنظیم صلح نامه دستی، با وجود اینکه انتقال مالکیت رخ می دهد، انتقال سند انجام نشده و طرفین، پس از تنظیم صلح نامه دستی، باید به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه کرده و انتقال سند را انجام دهند.علاوه بر این، از دیگر شرایط انتقال سند در صلح عمری، می توان به توقیف یا در رهن نبودن آن ملک اشاره کرد؛ چرا که بر اساس قانون مدنی، راهن نمی تواند در رهن تصرفی کند که منافی حق مرتهن باشد؛ مگر با اذن و اجازه او. به عنوان مثال، در صورتی که سند ملکی در رهن بانک باشد، نمی توان آن را به نفع دیگری صلح عمری کرد. با این حال، در مورد املاک مشاع، مالک می تواند حصه یا سهم خود را با استفاده از قرارداد صلح عمری، به دیگری منتقل کند.

آثار انتقال سند در صلح عمری
یکی از مهمترین آثار انتقال سند در صلح عمری، آن است که صلح گیرنده یا متصالح، به لحاظ حقوقی و قانونی، مالکیت مال صلح شده را به دست می آورد و می تواند پس از انتقال سند، همه حقوق مالکانه خود را در آن اعمال کند؛ از طرف دیگر، مصالح یا صلح کننده نیز همچنان قادر است تا زمانی که زنده است، از منافع ملکی که صلح کرده است، استفاده کند و متصالح نمی تواند جلوی استفاده وی را بگیرد.به عنوان نمونه، متصالح می تواند پس از انتقال سند، اقدام به فروش ملک صلح شده کند. با این حال، باید حقوق مصالح یا صلح کننده را لحاظ کرده و حق استفاده از ملک برای وی را در قرارداد شرط کند و مثلا، با خریدار ملک صلح شده، شرط کند که مصالح، همچنان از منافع ملک، استفاده خواهد کرد.

از دیگر آثار انتقال سند در صلح عمری، می توان به امکان یا عدم امکان فسخ قرارداد اشاره کرد. از آن جهت که صلح عمری، یک قرارداد لازم بوده و طرفین، ملزم به پایبندی به آن هستند، هیچ یک از طرفین نمی توانند بدون رضایت دیگری، آن را فسخ کرده و به هم بزند؛ مگر اینکه دو طرف نسبت به آن رضایت داشته یا صلح خیاری منعقد شده باشد و برای صلح کننده، تحت شرایط خاصی، حق فسخ صلح عمری، پیش بینی شده باشد.یکی دیگر از آثار انتقال سند در صلح عمری، آن است که اگر متصالح یا صلح گیرنده، زودتر از صلح کننده فوت کند، چون عقد صلح عمری، نوعی عقد لازم است، همچنان قرارداد صلح عمری به قوت خود باقی خواهد بود و صلح کننده، تا پایان حیات می تواند از منافع مال صلح شده استفاده کند و بعد از فوت اوست که مالکیت منافع مال صلح شده، به ورثه متصالح تعلق می گیرد.